Πάρε-Δώσε

Η «Πάπισσα Ιωάννα» είναι το πιο διάσημο από τα αφηγηματικά έργα του Εμμανουήλ Ροΐδη και ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που δημοσιεύτηκε το 1866, με πολλές μεταφράσεις έκτοτε σε ξένες γλώσσες. Με το έργο αυτό ο συγγραφέας έρχεται σε ρήξη με την κρατούσα λογοτεχνική παράδοση, τον ρομαντισμό, και με την ενίσχυση του κύρους της Εκκλησίας.

Η υπόθεση του έργου είναι ένας θρύλος του 9ου αιώνα, αρκετά διαδεδομένος στην Ευρώπη, για μια γυναίκα που κατάφερε να αναρριχηθεί στην ιεραρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και να φτάσει μέχρι και το αξίωμα του Πάπα, προσποιούμενη ότι ήταν άντρας. Ο Ροΐδης είχε πρωτοακούσει την ιστορία στη Γένοβα της Ιταλίας, όταν ήταν παιδί, και επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, έκανε εκτεταμένη έρευνα σε βιβλιοθήκες στην Αθήνα και στη Γερμανία και συγκέντρωσε πλούσιο υλικό για την περίοδο στην οποία διαδραματίζεται το έργο. Επέμεινε ιδιαίτερα σε αυτή τη διάσταση του μυθιστορήματος, γι’ αυτό και το εξέδωσε με τον υπότιτλο «Μεσαιωνική Μελέτη». Kαι πράγματι το έργο είναι πιστότατο στην απεικόνιση της εποχής του (οι πόλεις, τα ταξίδια, τα μοναστήρια, οι συνήθειες, αποδίδονται με εξαιρετική ακρίβεια).

Το έργο εμφανώς παρουσιάζει τα αρνητικά της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά είναι φανερό ότι η κριτική και η απόρριψη απευθύνονται κυρίως στην Ορθόδοξη. Γι’ αυτό και οι αντιδράσεις απέναντί του ήταν τόσο έντονες.

Το μυθιστόρημα αυτό θεωρείται το σημαντικότερο από τα έργα του Ροΐδη και ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα, το οποίο τελικά αναθεματίστηκε «ως αντιχριστιανικόν και κακόηθες», με την υπ’ αριθ. 5688/4-4-1866 εγκύκλιο της Ι. Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, ενώ ο ίδιος ο Ροΐδης διώχθηκε δικαστικά.

Η ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

 

Προς τους κατά την Επικράτειαν Σεβασμιοτάτους Ιεράρχας.

 

Μυθιστόρημα τι επιγραφόμενον «η Πάπισσα Ιωάννα», εκδοθέν έναγχος ενταύθα υπό Ε. Δ. Ροΐδου, γέμει δυστυχώς πάσης ασεβείας, κακοδοξίας και αισχρότητος· διότι ο συγγραφεύς αυτού υπό πνεύματος αντιχριστιανικού φερόμενος, και ζηλώσας την δόξαν των κατά καιρούς πολεμίων της Ορθοδόξου ημών πίστεως, ου μόνον δόγματα και μυστήρια, και ιεράς τελετάς, και ήθη και έθιμα και παραδόσεις αυτής χλευάζει ασεβώς, διακωμωδών, σκώπτων και κατειρωνευόμενος διά της συνεχούς παραβολής των ιερωτάτων προς τα βέβηλα, αλλά και τα χρηστά ήθη προσβάλλει, ποιούμενος περιγραφάς και διηγήσεις ασεμνοτάτας.

 

Όθεν η Σύνοδος, ει και έχει τελείαν πεποίθησιν, ότι οι ορθόδοξοι Έλληνες, εδραίοι επί την πέτραν της πίστεως ιστάμενοι, ουδόλως πτοούνται τας τοιαύτας κενοφωνίας, τας υπό των εχθρών αυτής προερχομένας, απρίξ κατέχοντες όσα παρά των μακαρίων αυτών πατέρων και προγόνων ως πολύτιμον κληρονομίαν παρέλαβον, όμως οφείλουσα αύτη κατά τα εμπιστευθέντα αυτή ιερά καθήκοντα να επαγρυπνή μεν εις την ακριβή τήρησην των παρά της ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας πρεσβευομένων, ν’ αποκρούη δε και αποδοκιμάζη παν πολέμιον και αντικείμενον αυτοίς, και προφυλάττη ούτω το χριστώνυμον πλήρωμα από πάσης οιασδήποτε θρησκευτικής παρεκτροπής, απεκήρυξε το περί ου ο λόγος μυθιστόρημα, και παρέδωκεν αυτό τω αναθέματι, ως αντιχριστιανικόν και κακόηθες, και κατήγγειλεν αυτό εις το Υπουργείον, όπως ενεργηθώσι κατ’ αυτού και του συγγραφέως τα παρά τον νόμου οριζόμενα.

 

Επειδή δε τούτο εκυκλοφόρησεν ήδη εν τη Πρωτεύουσαν του Βασιλείου και είναι ενδεχόμενον ν’ απεστάλησαν αντίτυπα αυτού και εις τας επαρχίας, διά τούτο η Σύνοδος, μητρικώς κηδομένη της ψυχικής σωτηρίας πάντων των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών, εντέλλεται υμίν εν Χριστώ τω Θεώ ημών, ίνα συμμβουλεύσητε και νουθετήσητε εκκλησιαστικώς το εν τη υμετέρα παροικία λογικόν του Χριστού ποίμνιον, όπως ου μόνον απέχωσι της αναγνώσεώς του τοιούτον εις τε την ψυχήν και το σώμα επιβλαβούς βιβλίου, αλλά αποστρέφωνται τούτο ως αποκύημα και μιασματικόν νόσημα, ου μην αλλά και τω πυρί παραδίδωσιν, όπου αν αυτό ευρίσκωσιν, ίνα μη ποτέ αυτοί εις πειρασμόν εμπέσωσι και ένοχοι τον αιωνίου πυρός γένωνται.

 

Ούτω γινώσκετε και ούτω ποιήσετε, ίνα και η του Θεού χάρις και το άπειρον έλεος είη μετά πάντων ημών. Αμήν.

 

Θέλετε δε διατάξει την ανάγνωσιν της παρούσης και επ’ εκκλησίας εις τας πρωτευούσας των δήμων.

 

Εν Αθήναις, την 4 Απριλίου 1866.

 

Ο Αθηνών Θεόφιλος, Πρόεδρος,
Ο Αργολίδος Γεράσιμος,
Ο Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Φιλόθεος,
Ο Καρυστίας Μακάριος,
Ο Ναυπακτίας και Ευρυτανίας Άνθιμος.

 

Ο Γραμματεύς Κύριλλος Χαιρωνίδης.

Στον αφορισμό του έργου ο συγγραφέας απάντησε αρχικά χιουμοριστικά («ο κύριος εισαγγελεύς ουδ’ απάντησιν έδωκεν, και οι δικασταί απεκρίθησαν γελώντες ότι αφού το βιβλίον είναι αφορισμένον, δεν δύνανται να το αναγνώσουσιν δια να το δικάσωσιν…»), με τις υποτιθέμενες «Επιστολές ενός Αγρινιώτου» με την υπογραφή Διονύσιος Σουρλής (στην εφημερίδα Αυγή, Μάιος 1866) και έπειτα με σοβαρό -αλλά και πιο δηκτικό τόνο, με το «Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της αφοριστικής εγκυκλίου της Συνόδου».

Λήψη αρχείου (467 KB)

«Το αμάρτημα της μητρός μου», του Γεώργιου Βιζυηνού, είναι ένα εξαιρετικό ηθογραφικό και ψυχογραφικό έργο, από τα πιο αξιόλογα κείμενα της λογοτεχνίας μας, με έντονο το αυτοβιογραφικό στοιχείο.

Κεντρικό πρόσωπο είναι η μητέρα του συγγραφέα-αφηγητή, ενώ ο ίδιος είναι συμπρωταγωνιστής. Το έργο αναφέρεται στις απελπισμένες αλλά μάταιες προσπάθειες της χήρας μητέρας του συγγραφέα να σώσει την άρρωστη κόρη της, η οποία τελικά πέθανε, και στην υιοθεσία διαδοχικά δύο άλλων κοριτσιών. Κατά βάθος όλες αυτές οι προσπάθειες απέρρεαν από τις ενοχές που τη βασάνιζαν, επειδή η ίδια είχε καταπλακώσει άθελά της στον ύπνο της ένα από τα παιδιά της (το μοναδικό τότε κοριτσάκι της, που ήταν βρέφος) και είχαν ως στόχο την εξιλέωσή της και την αναπλήρωση του τραγικού κενού.

Αρχικά ο συγγραφέας μας παρουσιάζει τα κύρια πρόσωπα του έργου, την Αννιώ, τη μοναδική αδερφή του, η οποία είναι άρρωστη, και τη χήρα μητέρα τους, η οποία είναι προσηλωμένη σ’ αυτήν και παραμελεί τα τρία αγόρια της. Η αρρώστια της Αννιώς επιδεινώνεται και η μητέρα μετέρχεται μάταια κάθε τρόπο και μέσο για τη θεραπεία της κόρης της: φάρμακα, βότανα, φυλακτά, ξόρκια, ευχολόγια. Δυστυχώς η Αννιώ πεθαίνει και η μητέρα υιοθετεί μια ψυχοκόρη, που τη μεγαλώνει με υπερβολική στοργή και την παντρεύει, για να υιοθετήσει στη συνέχεια ένα άλλο κοριτσάκι, πολύ μικρό κάτι που προξενεί την έντονη αντίδραση των δύο αγοριών (ο αφηγητής έχει φύγει στην ξενιτιά).

Ο Γιωργής (ο αφηγητής) επιστρέφει από τα ξένα και αντιδρά και αυτός για την νέα υιοθεσία του κοριτσιού, όμως η μητέρα αποφασίζει να του αποκαλύψει κρυφά το τρομερό μυστικό της: η εμμονή της για υιοθεσία κοριτσιών οφείλεται σε ένα τραγικό γεγονός, για το οποίο νιώθει τύψεις εδώ και χρόνια….

Λήψη αρχείου (220 KB)

Η παροιμία είναι σύντομος λόγος, που περιέχει μια αλήθεια βγαλμένη απ’ την πείρα του λαού, δηκτικός, αφελής, αλλά ευφυής.
Ο Αριστοτέλης λέει, ότι παροιμία είναι είδος παρομοίωσης, που αναφέρεται σε διάφορες περιστάσεις και πράξεις ανθρώπων.

Ενώ στην αρχή είχε αστείο κι ειρωνικό χαρακτήρα, πήρε τελικά διδακτική μορφή. Οι παροιμίες, σύμφωνα με την άποψη του Αριστοτέλη, είναι λείψανα παλιάς φιλοσοφίας και περικλείνουν τη σοφία του λαού, που διαδόθηκε από γενιά σε γενιά: «των πρωτινών τα λόγια είν’ ευαγγέλια», λένε στα Κύθηρα. Στις παροιμίες φαίνεται η ψυχοσύνθεση κι η ζωή του λαού κι έχουν αξία, γιατί μας βοηθούν να μελετήσουμε τη γλώσσα, τη σκέψη, τα ήθη κι έθιμα των ανθρώπων.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν στα έργα τους παροιμίες και στα έπη του Ομήρου βρίσκονται γνωμικά, όπως: «αίεν αριστεύειν», «εις οιωνός άριστος», «αμύνεσθαι περί πάτρης». Πολλοί άλλοι λαοί ανάπτυξαν τις παροιμίες, όπως οι Ινδοί κι οι Εβραίοι. Πολλές παροιμίες είχαν τη ρίζα τους σε μύθους ή ιστορικά γεγονότα.

Ο Αριστοτέλης πρώτος συγκέντρωσε κι ερμήνευσε παροιμίες και τον ακολούθησαν οι μαθητές του Θεόφραστος και Κλέαρχος. Στη βυζαντινή εποχή οι συλλογές των παροιμιών ήταν πολλές, με θεολογικές, αλληγορικές ερμηνείες. Απ’ τις παροιμίες κλασικής, αλεξανδρινής, βυζαντινής εποχής, διάλεξαν κι έφτιαξαν συλλογές παροιμιών οι Ευρωπαίοι Σκαλίγερος κι Έρασμος (4.000 παροιμίες).

Ο Κρουμπάχερ παρατηρεί, ότι οι νεοελληνικές παροιμίες, σε σχέση μ’ αυτές της Δυτικής Ευρώπης, έχουν αφηγηματικό, παραστατικό και δραματικό χαρακτήρα, όπως: «κάποιου χάριζαν γομάρι και το κοίταζε στα δόντια», οι Ευρωπαίοι λένε: «το χαρισμένο άλογο δεν πρέπει να το κοιτάζει κανείς στο στόμα».

Σήμερα, όταν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε παροιμίες, λέμε: «που λέει ο λόγος…» κι εννοούμε τις γνώμες και παροιμίες που έχουν σκωπτικό κι ειρωνικό ύφος και τις παίρνουμε απ’ το περιβάλλον του ανθρώπου: «αγάλια αγάλια γίνεται η αγουρίδα μέλι», «ψόφησε το βόδι μας, πάει η κολληγιά μας» κ.ά.

Κι απ’ την Αγία Γραφή χρησιμοποιούνται φράσεις σαν παροιμίες: «ούτε φωνή, ούτε ακρόαση» (ουκ ην φωνή και ουκ ην ακρόασις).

Λήψη αρχείου (3 MB)

«Στο βιβλίο αυτό βρίσκαμε επί τέλους την αλήθεια για την καταστροφή της Σμύρνης και για τη σφαγή μεγάλου μέρους απ’ τους κατοίκους της, γραμμένη από έναν αυτόπτη μάρτυρα. Ο συγγραφέας των σελίδων πού ακολουθούν, είναι ευτυχώς ένας άνθρωπος πού δεν εμποδίζεται να ειπεί, ό,τι ξέρει, από πολιτικούς λόγους η από οποιαδήποτε επίδραση φόβου η συμφέροντος. Δίνει ολόκληρη τη διήγηση του αγρίου αφανισμού του Χριστιανικού πληθυσμού σε όλη την έκταση και το πλάτος της Παλαιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μ’ ένα σαφή και πειστικό τρόπο. Το ότι είκοσι αιώνες μετά Χριστόν μπόρεσε ένας μικρός και οπισθοδρομικός λαός, όπως οι Τούρκοι, να διαπράξει τέτοια εγκλήματα εναντίον του πολιτισμού και της προόδου του κόσμου, είναι ένα ζήτημα πού θα έπρεπε να κάμει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφτούν ο συγγραφέας όμως δείχνει με αναντίρρητο τρόπο ότι τα εγκλήματα αυτά διαπράχθηκαν χωρίς αντίσταση εκ μέρους οιουδήποτε χριστιανικού έθνους και ότι η τελευταία εκείνη φρικτή σκηνή στη Σμύρνη εκτελέστηκε σε απόσταση ολίγων μέτρων από ένα ισχυρότατο συμμαχικό και αμερικανικό στόλο.

Εκωφεύσαμε στις απελπισμένες κραυγές για βοήθεια των Χριστιανών πού πεθαίνανε, αν και ξέραμε καλά πώς η Αμερική ήταν η μοναδική ελπίδα τους, και τώρα είναι φανερό πώς υπάρχει στη χώρα μας μια τάση πού ολοένα μεγαλώνει, να συγκαλύψουμε τα εγκλήματα των Τούρκων και να τους δώσουμε συγχωροχάρτι γι’ αυτά, για να επιτύχουμε υλικά οφέλη απ’ αυτούς. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι αυτό δεν πρέπει να γίνει, εφόσον οι Τούρκοι έδειξαν τόσο μεγάλη περιφρόνηση σε κάθε ανθρωπισμό πού δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει και η αλήθεια είναι ολοφάνερη. Έχει τη γνώμη πώς τα υψηλά Ιδανικά είναι ανώτερα από το πετρέλαιο και απ’ τους σιδηροδρόμους και πώς οι Τούρκοι δεν θα έπρεπε να γίνουν δεκτοί στην κοινωνία των έντιμων εθνών, ωσότου δείξουν ειλικρινή μετάνοια για τα εγκλήματα τους.

Η συναδέλφωση μαζί τους με οιουσδήποτε άλλους ορούς δημιουργεί την υποψία μικροπρέπειας αλλά και συνενοχής. Απ’ τη θαρραλέα παρρησία αυτού του βιβλίου γίνεται φανερό στον αναγνώστη ότι χρειαζόταν μεγάλο θάρρος για να γραφεί, και ότι εκείνος πού το έγραψε δεν ήταν δυνατό να έχει κανένα άλλο κίνητρο απ’ την επιθυμία να κάμει γνωστή την αλήθεια επάνω σε ζητήματα πού έχουν τεράστια σημασία για τον κόσμο να τα μάθει».
James W. Gerard

«Έχουν γραφεί πολλά βιβλία και εκατοντάδες άρθρα σχετικά με τη σημασία και τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής. Εκείνος όμως πού έγραψε το πιο εμπεριστατωμένο και στηριγμένο σε αυθεντικές πηγές βιβλίο σχετικά με το ζήτημα αυτό, είναι ο Αμερικανός διπλωμάτης και συγγραφεύς Τζορτζ Χόρτον (George Horton), πού έζησε στο δεύτερο ήμισυ του 19ου και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και υπηρέτησε επί πολλά χρόνια σαν Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη. Το βιβλίο αυτό δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά το 1925 και έχει τον τίτλο «The blight of Asia» (Η κατάρα της Ασίας, ή η μάστιγα της Ασίας), με τον όποιο ο συγγραφεύς χαρακτηρίζει την τουρκική φυλή και τις αφάνταστες καταστροφές, πού η φυλή αυτή προξένησε, αφού εμφανίσθηκε στο προσκήνιο της ιστορίας, σε όλη την ανθρωπότητα και προ πάντων στους χριστιανικούς λαούς. Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφεύς, με απόλυτη αντικειμενικότητα, παρρησία και σθένος περιγράφει και αποδεικνύει με ατράνταχτα επιχειρήματα και με βάση τα ιστορικά γεγονότα 4 κυρίως πράγματα:
1) Τη θαυμαστή ικανότητα του ελληνικού έθνους να δημιουργεί πολιτισμούς.
2) Τα βάρβαρα ένστικτα και τη φοβερή ικανότητα της τουρκικής φυλής να καταστρέφει πολιτισμούς και να εξοντώνει τα έθνη πού τους δημιούργησαν.
3) Τα βαθύτερα αίτια της νίκης του Μουσταφά Κεμάλ στη Μικρά Ασία.
4) Τη βαρύτατη ευθύνη ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσεως σχετικά με την κοσμοϊστορική μεταβολή πού είχε σαν αποτέλεσμα η νίκη αυτή επί της φυλετικής συνθέσεως των πληθυσμών πού κατοικούσαν επί δεκάδες αιώνων στο χώρο της Βυζαντινής και αργότερα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο ίδιο βιβλίο ο Τζορτζ Χόρτον αναλύει με θαυμαστό τρόπο τα στοιχεία και την ουσία των δύο θρησκειών, του Χριστιανισμού και του Ισλαμισμού και τονίζει την βασική αντίθεση μεταξύ των από άποψη κοσμοθεωριακή, φιλοσοφική και ηθική και την αντίστοιχη επίδραση επάνω στην πολιτιστική εξέλιξη των λαών πού δέχθηκαν τη μία η την άλλη απ’ τις δυο αυτές θρησκείες».
Ο μεταφραστής Γ.Λ. Τσελίκας.

Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι λόγου του ότι η σύζυγος του Χόρτον ήταν Ελληνίδα κι ως εκ τούτου θα μπορούσε βασίμως να ισχυριστεί κάποιος, ότι ο συγγραφέας του βιβλίου μεροληπτεί επηρεαζόμενος συναισθηματικά, ο Χόρτον, αν και είναι διάχυτη η χριστιανική επιρροή πάνω του, προσπαθεί να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο, παραθέτοντας κατά κύριον λόγον μαρτυρίες τρίτων κι όχι μόνο δικές του.

«Καλιαρντός», στην γλώσσα των καλιαρντών, είναι ο κακός και ο άσχημος. Αντίθετο είναι το «λατσός». Από εκεί βγαίνει και το ίδιο το όνομα των καλιαρντών.

Τα καλιαρντά είναι μια ιδιωματική διάλεκτος των ομοφυλοφίλων. Την κατέγραψε ο Ηλίας Πετρόπουλος στο λεξικό του «Καλιαρντά». Ο Πετρόπουλος υποθέτει ότι προέρχεται από το γαλλικό «gaillard» (προφ. «γκαγιάγ») που σημαίνει «εύθυμος, αναιδής».

Πρωτοεμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1940 και δημιουργήθηκαν από την ανάγκη των ομοφυλόφιλων για έναν κώδικα επικοινωνίας μεταξύ τους, χωρίς να τους αντιλαμβάνεται το εχθρικό περιβάλλον που τότε επικρατούσε. Τα καλιαρντά αναπτύχθηκαν με τα χρόνια, απέκτησαν ελληνικές καταλήξεις και επηρεάστηκαν από την τουρκική, γαλλική και ιταλική γλώσσα.

Τα καλιαρντά διακρίνονται σε δύο επίπεδα: στα απλά καλιαρντά που είναι πιο διαδεδομένα, και στα «ντούρα» καλιαρντά που έχουν πολλά στοιχεία της καθαρεύουσας.

Στις μέρες μας τα καλιαρντά δεν θεωρούνται κρυφή γλώσσα, μιας και με την πάροδο των χρόνων ο λαός έμαθε αυτή τη διάλεκτο μέσα από το θέατρο και την τηλεόραση. Δεν υπάρχει πλήρως και επισήμως καταγεγραμμένη σε ελληνικά λεξικά από ινστιτούτα μελέτης και καταγραφής της γλώσσας, πράγμα που παραπέμπει τη διάλεκτο αυτή ως «διάλεκτο του δρόμου».

Στο αρχείο περιλαμβάνεται και το βιβλίο του Πετρόπουλου «Παροιμίες του υποκόσμου». Περιέχει αργκό εκφράσεις και παροιμίες, πολλές απ’ τις οποίες χρησιμοποιούνται και στην καθομιλουμένη.

Λήψη αρχείου (34 MB)